Bir İran Masalı

 

 

 

 

 

Ülke ; çeşitliliğini , zenginliğini ve büyülü kültürel yapısını yıllar boyunca korumuş derinlikli bir medeniyet.

Kaynağını Zerdüştlük ‘ten alan İran ; değişik inanç ve kültürlerin yüzyıllar içinde iç içe geçmiş olduğunu ve ortaya nasıl özgün bir yaşam çıktığını gösteriyor.

Binlerce yıllık tarihin ve kültürün toplamı olan kadim bilgeliğin , her bir zerresine , camisine , avlusuna , labirent yollarına , halısına , bahçesine , seramiğine , çarşısına ilmek ilmek işlediği , duyarlı , düşünceli ve felsefi güzellikler ülkesi…

Her karşıma çıkan muhteşem güzellik karşısında yeniden hayrete düştüğüm, renklerin coşkusuna , şiirin yankısına doyamadığım bir diyar.

Pek çok yol tutkunu , National Geographic’nin ilan ettiği listelere çok güvenir. İran , iki yıl boyunca öncü yayın tarafından ziyaret edilecek ülkeler listesinde yer aldı.

Martın ortasında ; kah bir kış güneşi altında kah baharın tazeliğinde on binlerce yıldır , inançların ve kültürlerin kesişim noktası olmuş İran’da , bucak bucak ağzımı hiç kapatmadan gezme fırsatım oldu.

Tahran , İsfahan , Şiraz , Yezd , Varzaneh, Abyaneh Köyü ve Kaşan…

Yıllar geçse de an be an hatırlanacak günler ekledim hayatıma. Harika anılar attım sırt çantama.

Hazar Deniz’ i ile Hint Okyanusu’ nun arasında yer alan İran , yüzölçümü bakımından Orta Doğu’ nun en büyük ikinci ülkesi. Dünya’ da 18. en geniş yüzölçümüne sahip ülkesi konumundadır.

İran gerçekten farklı niteliklere sahip. İranlılar kesinlikle Arap değildir. Fars alfabesi Arap alfabesine dayanır ama Arapça ve Farsça iki farklı lisandır. Fars dili dünyanın halen kullanılan en eski dillerindendir.

Kimse Arap gibi giyinmez ve kadınlar Arap ülkelerindeki gibi örtünmez ve burka giymez.

Bulundukları coğrafyadan etkilenmişler ama kökleri farklı. Kendilerine has kültürleri bulunur.

Resmi dili Farsça’ dır. Farsça’ dan dilimize pek çok kelime geçmiştir. Badem , arzu , ciğer , merdiven , peder…

Tahran , ülkenin başkenti ve en büyük şehridir.

İran’da bugün Arap alfabesi kullanılmakta ve cümleler sağdan sola doğru okunuyor.

Nevruz zamanı bu güzel ülkede olma fırsatını yakaladığım için çok şanslı olduğumu ilerleyen günlerde daha iyi anladım.

Haft Sin sofrası Nevruz kutlamalarının başlangıcı. Haft Sin ; isimleri “S” ile başlayan yedi simgeyle kurulan sofra.

Yedi simgenin de ayrı anlamları ve sofraya konma sebepleri var.

1. Sîb (elma) : Güzelliği , 2. Sîr (sarımsak) : Sağlığı 3. Sebze (buğday) Yeniden doğuşu , 4. Serke (sirke) : Karşılaşılacak nahoşluklara karşı gücü , 5. Somak (sumak) : Sabrı , 6. Senjed (iğde) : Aklı , 7. Sombol (sümbül) : Tazeliği ve baharı temsil eder.

İran ‘a gidiyorum dediğimde ilk duyduğum söz hep aynı oldu. İran misafirperverliği. İran kültüründe köklü bir kavram. Gençler veya aileler ile tanıştığınızda inanılmaz hoşgörü ile de karşılaşırsınız.

Aslında onların nasıl büyütüldükleri ve insanlara nasıl davranmaları gerektiğinin gerçek bir sebebi olarak karşımıza çıkar.

Ülkeyi ziyaret eden her kişinin turistten çok bir misafir gözüyle bakıldığını bilmenizi isterim. Ve İranlı diyor ki ; “ Misafirlerimiz hak ettiği şekilde ağırlanmalı ve ikramlarda bulunulmalı ”.

Topraklarında , efsaneleri yeni kuşaklara aktaranlara dihkan denirmiş. Derler ki , koskoca Firdevsi , dünyaca ünlü Şahname’yi yazmak için , yıllarca dihkan dihkan dolaşmış.

Fars edebiyatı sözlü bir geleneğe dayalıdır. Erdem ve bilgelik üstüne kuruludur. Tarihi geçmişi ve şiirsel dili ile derin etki yaratmıştır.

İran da şöyle bir söylence hakim ; “ Her evde 2 kitap mutlaka olmalıdır ; Kuranı Kerim ve Hafız’ın Divanı…”

1300’ lü yıllarda yaşamış olan Hafız’ın günümüzde İran’ın popüler kültüründe etkisi ve izleri var. Mohseen Namjoo’nun Zolf şarkısının sözleri Hafız’ a ait olduğunu da bu seyahatte öğrenmiş oldum.

İran’ ın dünya edebiyatına çok armağanı var. Rumi , Sa’di , Hafız , Ömer Hayyam , Füruğ Ferruhzad , Sadık Hidayet önemli isimlerindendir.

Farid Farjad Fars asıllıdır ve dünyanın önemli keman
virtüözlerindendir. Müzik dehasına hayranım.
İran ‘lı Samed Behrengi Küçük Kara Balık isimli ölümsüz kitabın yazarıdır.

” İran görülmeden Anadolu algılanamaz ”

UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki yerlerden olan İran ; şal , kilim , tesbih , seramik , minyatür , mine , telkâri sanatlarının en güzel örneklerini sunar.

Zerdüştçülük , Musevilik , Hıristiyanlık , İslamiyet ve Şiilik gibi bir çok dine , inanca , kültüre ve medeniyete diyar olmuş ” Güneşin aydınlattığı en ihtişamlı şehir ” Persepolis’ in de ev sahipliğini yapmıştır.

” Ama önce sen kendini inşa etmelisin , dimdik bir beden ve dimdik bir ruhla ”
Friedrich Nietzsche ( Zerdüşt Böyle Buyurdu kitabının yazarı )

Tarihi , edebiyatı ve gelenekleriyle çok eski ve geniş bir geçmişi olan İran , Zerdüşt ve onun öğretisi Zerdüştlük’ e de ev sahipliği yapmıştır.

Zerdüştlük inancı hala İran’ ın özü olarak saygı görüyor. 30.000 bin civarı inananı bulunuyor. Hindistan ve Amerika’dan sonra en büyük Zerdüşt nüfusu burada yer alıyor.

Büyük müzik dehası Mozart’ın Sihirli Flüt isimli bestesinde ateş ve suyla sınanma temalarından esintiler hissedilir. Freddie Mercury Zerdüşt geleneğinden gelmesiyle gurur duyduğunu pek çok kere ifade etmiştir. Richard Strauss ise Nietzsche’nin eseri ile aynı ismi verdiği bir beste hazırlamıştır.

Nietzsche , Voltaire gibi yazarlar da Zerdüşt’ ten etkilenmiştir. Zerdüştlük’ün bugün hala saklı yerleri bulunuyor.

Faravahar ; Zerdüştçülüğün en muhim amblemidir. Yaradılıştan önce iyilik adına dünyadaki dengeyi sağladığına , yaradılışla birlikte koruyucu melek olduğuna inanılır. İki kanat , kanatların ortasında bir disk , diskin üstünde Ahura Mazda’ nın tasviri vardır.

Bir arkadaşım diyor ki ; dünyada seni hala şaşırtan bir yer var mı ? Dünya ; seyahat ettiğim her gün kendisine hayran bırakmayı başarıyor.

Hem de bıkıp usanmadan.

İran sadece çölden ibaret bir ülke değil. Ülkede bulunan sayısız dağ ve volkana ilave Alborz Dağların da kayak merkezi bile bulabilirsiniz. 5600m yükseklikte ki Demavend Dağı , Ülke ’nin kuzeyinde bulunan sönmüş bir volkan.

Pers mitolojisinde çok mühim bir yere sahip olan dağ dağcılar için zorlu ama keyifli bir adrestir.

Dünya’daki en dağlık ülkelerden biridir.

İran sineması dram türünde ki filmleri ile uluslararası bir şöhrete sahiptir.

Yolculuğa çıkmadan izlemenizi önereceğim film listesi buraya bırakıyorum. Sizin de belki eklemeleriniz olur.

Söğüt Ağacı , Cennetin Rengi , Kirazın Tadı , Serçelerin Şarkısı , Kaplumbağalar da Uçar , Cennetin Çocukları , Altın ve Bakır , Ayrılık…
Persepolis animasyon filmi ise bir başyapıt olarak gösteriliyor. İzlemenizi öneririm.

Eski bir İran atasözü der ki “ Bir İran halısı kusursuz biçimde kusurlu ve hassas şekilde hatalıdır ” Neden ? Çünkü hiçbir şey mükemmel değildir. İran da dokumacı bir düğümü mutlaka hatalı atarmış. Yıllardır sürdürülen bu gelenek , kusursuzluğun Allah’a özgü olduğunu söylemenin bir yolu olarak görülmüş.

Kültürler arasında ki en zarif mertebeye ulaştığı da belli. Sa’di , Hafız , İbn-i Sina gibi isimlerin gücü tam da bu alçak gönüllülük olabilir mi ?

İran halıları UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miraslar Listesi’ne dahil edilmiştir.

İran’da Azerbaycan Cumhuriyeti’nden daha fazla Azeri yaşıyor.
Azeri Türkleri İran’ın en önemli ve en büyük azınlık grubunu oluşturuyor.
İran’da yaşayan bir Yahudi cemaati de bulunmakta.

Ülkede yaşayan Yahudiler ile İran halkı iyi geçinirler. Rusya’dan sonra Asya kıtasında en fazla Yahudi nüfusuna sahip ülke İran. İran’da ortalama 60.000 Yahudi yaşamakta.

Dünyaya kendimi bir kere daha Jules Verne kitabı kahramanı gibi hissettirdiği için teşekkür ediyorum.

Belki doğayı çok seviyorsunuz. Ama İran ‘ ı gezerken göreceğiniz mimari sizi kendine hayran bırakacak. Emin olabilirsiniz.

En eski camiler , metruk binalar , tarihi çarşılar , kubbeler göz alıcı süslemeleri ile sizin başınızı döndürecek. El işçiliği fayanslar , pırıl pırıl aynalar ve duvar kaplama sanatı Ülkenin en iyi ustalıklardan.

Detaylı tasarımlarıyla uyumlu renkleri ile Pers mimarisine hayran kalmanıza yetecek de artacak bile.

Persepolis ; İran , dünyanın en eski antik medeniyetlerinden birine ev sahipliği yapmaktadır. Persepolis ‘i görmeden ülkeden dönmek İran tarihinin büyük bir bölümünü kaçırmak olur.
Ülke’nin binlerce yıldır ruhu ve kalbi burada atmaktadır. Şiraz ‘ın 55 km uzağında bulunan efsanevi antik kent İran’da Taht-ı Cemşid olarak bilinir. Kocaman saraylar , dev su kemerleri , duvarlarda ki detaylar , heykelleri ve tapınakları ile bir dönemin dünyanın merkezi kabul edilmiş. Pers İmparatorluğunun sanatını , ilmini , gücünü ve yaşama bakışını gözler önüne apaçık serer.

” Dünyada ezelden ebediyete kadar başka hiçbir şey yoktur ki şarap içmekten daha iyi olsun ”

Ömer Hayyam

Benim kadehimden çıkan dizeler…

Şiraz şarabının anavatanı Şiraz şehri İran’ dadır.

Fransa’nın güneybatı bölgesi Rhone Şiraz üzümünün kaynağı olarak bilinmekte ama bazı araştırmalar bu üzümün İran’ın eski kenti Şiraz’dan geldiğini iddia ederler. Foçalılar bu üzümü Marsilya’ya getirmişler. Daha sonra da üzüm Fransa’nın diğer yerlerine de dağılmış. İran’daki en eski şarap izi 7000 yıllık.

“Yemeğin milliyeti değil coğrafyası vardır” derler. Yemekler bize benziyor çok leziz bir mutfak. Tahin , patlıcan , pilav , et , ekmek sofraların baş tacı. Kebap ve güveç yemeklerini yerken parmaklara dikkat diyorum. Ülke de neredeyse yediğim tüm sebze ve meyveler çocukluğumdaki kadar leziz ve doğaldı. Hele çekirdeği , suyu ve tadı tam yerinde olan domateslere hayran oldum.

Çöl sıcağında kavruldum , rüzgarında savruldum , sapsarı kentlerden geçtim , çivit mavisine bir kere daha hayran oldum , Persleri gördüm , Zerdüşt ateşi ile yandım , çok lezzetli yemekler yedim…kayboldum anladım öğrendim…

Değer mi ? Her saniyesine…

Ülke de şehirler arası yolculuklar uzun sürüyor. Ama yollar düz. Geniş ovalar , sap sarı çöller , ve onları çepeçevre sarmalayan dağlar ise seyirlik inanılmaz manzaralar sunuyor. Sonbahar ve kış boz renkler ilkbaharda ise yemyeşil oluyor.

Mutluluk nedir mutluluk ? İnsanın kendisine her gün yeni bir hayat sunması mı ?

Yoksa her gün yeni bir dünyaya uyanması mı ?

Farsların şu ünlü sözüyle bitirmek istiyorum ;  XudaHafız yani Allahaısmarladık.

Bir Cevap Yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir